Debata o tym, jak powinna wyglądać demokracja XXI wieku, coraz częściej koncentruje się wokół pytań o pryncypia i wartości, które mają regulować życie społeczne. W tym wpisie porównuję trzy perspektywy:
- Projekt Demokracji Pryncypialnej autorstwa Daniela Jabłońskiego.
- Filozofię Ronalda Dworkina, zwłaszcza z pracy A Matter of Principle (1985).
- Koncepcję deliberatywnej demokracji Jürgena Habermasa.
Demokracja pryncypialna – praktyczny projekt dla obywateli
Projekt przedstawiony na portalu demokracjapryncypialna.pl proponuje radykalne przebudowanie systemu politycznego. Kluczową innowacją jest czwórpodział władzy, gdzie obywatele – obok władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej – stają się władzą kontrolno-nadzorczą.
Dzięki wykorzystaniu Cyfrowej Aplikacji Demokratycznej obywatele mogliby:
- aktywnie uczestniczyć w procesie legislacyjnym,
- głosować nad pryncypiami ustaw w konsultacjach społecznych,
- odbierać mandat posłom, którzy nie realizują woli wyborców,
- inicjować projekty obywatelskie i je procedować,
- stosować weto obywatelskie wobec ustaw.
Ten model opiera się na przekonaniu, że wartości i pryncypia muszą być fundamentem decyzji politycznych. Struktura przypomina zdecentralizowany system typu blockchain – nie chaotyczny, lecz uporządkowany i odporny na manipulacje.
Ronald Dworkin – pryncypia jako fundament prawa
Ronald Dworkin, wybitny filozof prawa, w swojej pracy A Matter of Principle (1985) wskazywał, że prawo to nie tylko reguły, lecz także pryncypia i wartości moralne, które powinny być brane pod uwagę przez sędziów i ustawodawców.
Według Dworkina:
- Pryncypia to normy wyrażające prawa i wolności jednostki, które mają pierwszeństwo przed zwykłymi regułami.
- Demokracja nie polega jedynie na większościowym głosowaniu, ale na ochronie praw jednostki i poszanowaniu wartości wspólnych.
- Państwo prawa powinno być rozumiane jako wspólnota interpretacyjna, gdzie decyzje mają być zgodne z zasadami sprawiedliwości i równości.
W kontekście demokracji pryncypialnej Dworkin wzmacnia argument, że proces polityczny musi opierać się na wartościach, Dlatego nie może się opierać wyłącznie na mechanicznych procedurach.
Jürgen Habermas – deliberacja i sfera publiczna
Jürgen Habermas, niemiecki filozof i socjolog, rozwijał ideę demokracji deliberatywnej. W jego ujęciu siłą demokracji jest aktywistyczna sfera publiczna, w której obywatele w równych prawach i obowiązkach uczestniczą w debatach nad sprawami wspólnymi.
Habermas podkreślał, że:
- Demokracja reprezentacyjna powinna zostać zastąpiona przez system, gdzie dyskusja i argumentacja są podstawą procesu decyzyjnego.
- Społeczeństwo potrzebuje przestrzeni do wymiany argumentów, aby wypracowywać konsensus oparty na racjonalnej deliberacji.
- Bez aktywnej sfery publicznej państwo narodowe traci legitymizację, a demokracja staje się fasadowa.
Podobieństwa i różnice
- Demokracja Pryncypialna – stawia na narzędzia cyfrowe i kontrolę obywateli nad władzą, traktując pryncypia jako fundament prawa.
- Dworkin – akcentuje rolę pryncypiów w prawie i ich ochronę jako gwarancji sprawiedliwości i równości.
- Habermas – koncentruje się na sferze publicznej i procesie deliberacji jako warunku skutecznej demokracji.
Wszystkie trzy podejścia łączy przekonanie, że wartości i pryncypia muszą być rdzeniem demokracji, a nie tylko dodatkiem do procedur politycznych. Różnią się natomiast w akcentach: Jabłoński – praktyczne mechanizmy, Dworkin – filozofia prawa, Habermas – komunikacja i dyskurs publiczny.
Demokracja pryncypialna to nie tylko projekt polityczny, ale także wspólna płaszczyzna z filozofią Dworkina i Habermasa. Każde z tych podejść pokazuje, że bez pryncypiów i wartości demokracja traci swoją treść.
👉 Prawdziwa zmiana nadejdzie dopiero wtedy, gdy prawo, instytucje oraz debata publiczna będą kształtowane nie przez partyjne interesy, lecz przez wspólne wartości i pryncypia. Co więcej, będą one uzgadniane w procesie społecznym i konsekwentnie respektowane przez obywateli. Dzięki temu demokracja zyska solidny fundament, a decyzje publiczne będą podejmowane w sposób uczciwy, przejrzysty i odpowiedzialny.